STRESS

Stress: geen mens die eraan ontsnapt. Het is onvermijdelijk verbonden met ons bestaan, iedereen komt er op de een of andere manier mee in aanraking. Van de spanning die je ervaart vlak voor een belangrijke presentatie op je werk tot het opgejaagde gevoel dat in je lijf zit wanneer je voor de zoveelste keer in een ellenlange file staat… Onaangenaam, zeker, maar stress is niet noodzakelijk een vijand. Stress kan ons motiveren, onze focus versterken en ons lichaam in een staat van paraatheid brengen. Eigenlijk hoort een beetje stress gewoon bij het leven, net zoals ademhalen of het kloppen van je hart ¹.

Maar wat gebeurt er wanneer het niet slechts ‘een beetje’ stress is? Wanneer de spanning niet meer wegebt en, in de plaats daarvan, voortdurend lijkt aan te houden? Wanneer dit het geval is (wanneer, met andere woorden, de druk of draaglast onze draagkracht keer op keer overschrijdt), spreken we van chronische stress². Chronische stress legt een zware druk op ons lichaam en onze geest, en kan dan ook heel wat negatieve gevolgen hebben, waaronder de ontwikkeling of verergering van chronische ziektes³. Daar zullen we in dit artikel dieper op ingaan, alsook op hoe we hier op een gezonde manier mee kunnen omgaan. Want, stress mag er zijn, maar het hoeft niet ons hele leven over te nemen.

STRESS EN CHRONISCHE ZIEKTES

Stress en chronische ziektes zijn nauw met elkaar verbonden in een complexe en vaak vicieuze cirkel. Enerzijds kan langdurige stress aanzienlijke schade toebrengen aan het lichaam, wat kan leiden tot het ontstaan of verergeren van chronische aandoeningen zoals hartziekten, diabetes en auto-immuunziekten. Maar hoe werkt dit dan precies? Wel, de voortdurende afgifte van stresshormonen zoals cortisol en adrenaline kan ontstekingen bevorderen, de bloeddruk verhogen en het immuunsysteem verzwakken, waardoor het lichaam kwetsbaarder wordt voor ziekten die zich op lange termijn ontwikkelen. Ook zorgt stress er vaak voor dat we ongezonder gaan eten, minder gaan bewegen, meer alcohol gaan drinken of gaan roken. Deze factoren kunnen op hun beurt dan weer leiden tot het ontstaan of het verergeren van chronische ziektes.^{4, 5}

Maar ook het omgekeerde kan het geval zijn: het leven met een chronische ziekte kan op zichzelf een bron van aanzienlijke stress zijn. Weten dat je chronisch ziek bent en nooit meer echt volledig gezond zult worden, is voor de meeste mensen moeilijk te aanvaarden, en is in zekere zin te vergelijken met een rouwproces. Maar ook het voortdurend moeten omgaan met de symptomen van de ziekte, de onzekerheid over de toekomst, eventuele financiële moeilijkheden die de behandeling met zich mee kan brengen en de vaak onvermijdelijke impact op de levenskwaliteit kunnen een zware emotionele en psychologische last met zich meebrengen.⁶ Deze continue stress kan dan op zijn beurt de bestaande ziekte verergeren, de genezing vertragen, en zelfs bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe gezondheidsproblemen.⁷

De wisselwerking tussen stress en chronische ziektes kan dus een schadelijke cyclus vormen, waarin beide factoren elkaar kunnen versterken. Chronische stress kan ons gevoeliger maken voor de ontwikkeling van chronische ziektes en de symptomen van een ziekte verergeren, terwijl de aanhoudende belasting van een chronische ziekte het stressniveau verder kan verhogen. De vraag is nu: wat kunnen we hieraan doen? Hoe kunnen we deze vicieuze cirkel doorbreken, en de (negatieve) impact van beide factoren verminderen? Hieronder bekijken we welke coping strategieën daarvoor effectief kunnen zijn, zodat chronische stress en chronische ziektes ons niet chronisch ongelukkig maken. 

OMGAAN MET (CHRONISCHE) STRESS EN CHRONISCHE ZIEKTES

Zelfzorg

Zorgen voor jezelf is altijd belangrijk, maar misschien nog net iets meer wanneer je te maken krijgt met een chronische ziekte en/of chronische stress. Het gaat niet alleen om het opvolgen van medische richtlijnen zoals het innemen van je medicijnen of het aanpassen van je dieet, maar ook om de keuzes die je kan maken in je algemene levensstijl, zodat deze keuzes bijdragen aan je algemeen welzijn:

• Gezond eetpatroon
  • Probeer gezond te eten: het is een boodschap die we vaak genoeg te horen krijgen. Maar in een wereld waarin we om de oren worden geslagen met tegenstrijdige berichten, extreme diëten en verwarrende adviezen is het niet altijd makkelijk om te weten wat gezond eten nu eigenlijk is, en om, als we het wel weten, het ook effectief te dóen. Het eenvoudigste advies is: eet écht voedsel (zo weinig mogelijk bewerkt), niet te veel (probeer te luisteren naar je lichaam, en leer de signalen van honger en verzadiging herkennen) en voornamelijk plantaardig (o.a. veel groenten en fruit). Probeer gezond eten niet als iets te zien waarin je jezelf moet beperken, maar maak bewuste keuzes waarin je een balans vindt tussen lekker én gezond.⁸
• Lichaamsbeweging
  • Beweging kan helpen om de symptomen van een chronische ziekte te beheersen en je conditie te verbeteren, en kan hiernaast ook zorgen voor de vrijgave van endorfines, die bijdragen aan een betere stemming en minder stress. Dubbele winst dus! Probeer daarom, in de mate van het mogelijke, en indien nodig in overleg met je arts, regelmatig te bewegen. Kies voor iets wat je zelf leuk vindt en haalbaar is. Een dagelijkse wandeling kan al een wereld van verschil betekenen.⁹
• Ontspanning en hobby’s
  • Door tijd te investeren in activiteiten die je plezier en voldoening geven, kan je je stressniveau verlagen en geef je je geest de kans om te ontspannen en op te laden. Ga voor jezelf eens na: wat doe je écht graag? Hoeveel tijd maak je hiervoor? Is er iets nieuws dat je altijd al wou proberen? Door voldoende tijd te nemen voor ontspanning, kan je je beter wapenen tegen de meer stressvolle momenten.¹⁰
• Slaap en rust
  • Een goede nachtrust geeft je lichaam en geest de kans om te herstellen, en helpt bij het reguleren van je emoties en het verminderen van stress. Als je moeite hebt met slapen, kan het behulpzaam zijn om te gaan kijken naar je slaapgewoonten, en deze indien nodig wat aan te passen. Probeer inzicht te krijgen in je eigen slaapgewoonten (door bv. een slaapdagboek bij te houden), zorg voor een vaste routine waarbij je zoveel mogelijk op hetzelfde tijdstip gaat slapen en opstaat, zorg voor een rustige slaapomgeving en een kwaliteitsvolle matras en –hoofdkussen, beperk ’s avonds opwekkende stoffen en creëer een relaxatiemomentje voor het slapengaan, waarbij je liefst geen beeldschermen gebruikt.¹¹
• Mildheid voor jezelf en je lichaam
  • Leer de signalen van je lichaam te herkennen en je eigen grenzen te respecteren. Voel je je vermoeid? Heb je ergens pijn? Sta jezelf dan toe om rust te nemen, en wees niet te streng voor jezelf. Mildheid naar onszelf toe kan helpen om onze stressniveaus te verlagen en onze emoties beter te reguleren.¹²

Sociale ondersteuning

Mensen die te maken krijgen met chronische stress en/of een chronische ziekte hebben soms de tendens om zichzelf te gaan isoleren, omdat ze het gevoel hebben anderen tot last te zijn of omdat ze niet geconfronteerd willen worden met bepaalde reacties van anderen op hun situatie. Dit kan leiden tot eenzaamheid en nog meer stress, terwijl sociale steun net van onschatbare waarde is om je welzijn te versterken en beter met je situatie om te kunnen gaan. Familie, vrienden en/of lotgenoten kunnen emotionele steun bieden (denk hierbij aan een luisterend oor, je hart kunnen luchten bij iemand, erkenning krijgen…), maar vaak ook praktische steun (zoals hulp bij dagdagelijkse taken, financiële hulp…). Een goed sociaal netwerk kan dus een buffer zijn tegen stress, en dit zien we zelfs op hormonaal niveau (sociale steun kan de vrijgave van oxytocine stimuleren, een hormoon dat je misschien kent onder de naam ‘knuffelhormoon’).^{13, 14}

Mindfulness

Mindfulness is een vaardigheid waarbij je je aandacht richt op wat er zich in het moment zelf aan je voordoet op een aanvaardende, niet-veroordelende manier. Dit kunnen emoties, gedachten, sensaties of zintuigelijke ervaringen zijn. Door je bewuster te worden van wat er op een gegeven moment in je omgaat, en hier meer afstand van te nemen, kan je ook leren om je niet te laten meeslepen door stress of piekergedachten. Niet eenvoudig, denk je misschien, maar aangezien mindfulness een vaardigheid is, gaat het om iets wat je kan leren, en waar je door oefening dus ook beter in kan worden! Er bestaan verschillende mindfulnessoefeningen, waarvan sommige bovendien specifiek gericht zijn op het leren omgaan met een (chronische) ziekte, pijn en gevoelens waar we liever niet bij stilstaan. Je kan eventueel ook beroep doen op je Employee Assistance Program om te bekijken of het Aware Mindfulness Programma iets voor jou kan zijn, een traject waarbij je telefonisch begeleid wordt door een mindfulnessspecialist. Onderzoek toont aan dat het beoefenen van mindfulness kan helpen om stress te verminderen en de levenskwaliteit te verbeteren voor mensen met chronische, stress-gerelateerde ziektes.^{15, 16}

Professionele ondersteuning

Wanneer je aan een chronische ziekte lijdt, of met chronische stress te maken krijgt, is er vaak meer aandacht voor het lichamelijke aspect dan voor het psychologische. Toch is het, zoals je hierboven kunnen lezen hebt, ontzettend belangrijk om ook in te zetten op je mentaal welzijn, dat bovendien nooit volledig los gezien kan worden van het lichamelijke. Als je ervaart dat je moeite hebt om de negatieve cyclus van stress in je eentje te doorbreken, kan professionele ondersteuning mogelijks helpend zijn. Hiervoor kan je de stap zetten naar je huisarts of zelf op zoek gaan naar een bepaalde vorm van hulpverlening (zoals een klinisch psycholoog). Indien je nood hebt aan meer praktische ondersteuning, zoals thuiszorg, kan je bovendien ook denken aan bijvoorbeeld de sociale dienstverlening van je mutualiteit of het OCMW. Verder kan je voor zowel psychologische als praktische ondersteuning terecht bij het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) in jouw buurt, en kan je 24/7 beroep doen op je Employee Assistance Program, dat met jou meezoekt naar gepaste ondersteuning.

CONCLUSIE

Welke greep heeft stress en/of het chronisch ziek zijn op jou en je leven? Of is er iemand in je omgeving aan wie die artikel je doet denken? Hopelijk heb je alvast wat meer inzicht gekregen in de wisselwerking tussen stress en ziekte, en kunnen de handvaten die hierboven werden aangereikt je helpen om stress en/of ziekte bespreekbaar te maken en de kwaliteit van je leven te verbeteren.

Bronnen:

¹ https://greatergood.berkeley.edu/article/item/the_surprising_benefits_of_stress

² https://vereniginghomeopathie.nl/chronische-ziektes-stress-en-darmflora/

³ https://www.uza.be/chronische-stress-niet-onschuldig

⁴ https://liberi.nl/een-chronische-ziekte-stress-en-burn-out/

⁵ https://www.apa.org/topics/stress/health

⁶ https://www.trimbos.nl/docs/af0602-leven-met-een-chronische-ziekte-draaiboek.pdf

⁷  https://psychology.iresearchnet.com/health-psychology-research/stress-management-health/stress-management-in-chronic-disease/

⁸ https://michaelpollan.com/films/in-defense-of-food/

⁹ https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/stress-management/in-depth/exercise-and-stress/art-20044469

¹⁰ https://extension.usu.edu/mentalhealth/articles/how-hobbies-improve-mental-health

¹¹ https://www.sleepfoundation.org/how-sleep-works/benefits-of-sleep

¹² https://www.verywellmind.com/self-compassion-exercises-to-practice-daily-8619690

¹³ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2921311/

¹⁴ https://academic.oup.com/scan/article/15/3/293/5807720?login=false

¹⁵ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6597336/

¹⁶ https://www.samgaia.com/mindfulness/toepassingen/tegen-stress/